Commendation | Architectural Competition Rehabilitation of the Old Chann of Ibrahim in Paphos CY

ΕΠΑΙΝΟΣ | ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΣ | ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΤΟΥ ΧΑΝΙOY ΤΟΥ ΙΜΠΡΑΗΜ ΣΤΗΝ ΠΑΦΟ

Χριστιάνα Καραγιώργη | Christiana Karagiorgi Architects 

Xρύσω Ονησιφόρου - Χάρης Πέτρου | xx-architects 

Ιφιγένεια Νεοφύτου | Αρχιτέκτονας

Τ ο   ν ή μ α

Μέσα στην πλέξη ενός υφαντού και τις θηλιές του νήματός του, βρίσκονται χαμένες οι ρίζες του Χανίου του Ιμπραήμ. Η ύπαρξή του είναι πλεγμένη στους αρχαίους εμπορικούς δρόμους της Ασίας και της Ανατολικής Μεσογείου, αφού η μορφή του αποτελεί μετεξέλιξη ίδιων τυπολογιών των κτηρίων, που βρίσκονταν διάσπαρτα κατά μήκος του δρόμου του μεταξιού. Τα κτήρια αυτά, τα λεγόμενα «καραβάν σεράι», τα συναντούμε συνήθως στις παρυφές των πόλεων ως πανδοχεία, καταφύγια εμπόρων, δούλων, ταξιδιωτών, ζώων και εμπορευμάτων. Το δίκτυο που συγκροτούν, υποστηρίζει την ροή του εμπορίου και των πληροφοριών του αρχαίου Οθωμανικού και όχι μόνο, κόσμου έως και τον 19ο αιώνα. Με την πάροδο του χρόνου σε πολλές περιοχές το «καραβάν σεράι» μετατοπίζεται στο κέντρο της πόλης και ονομάζεται «χάνι». Το χάνι ενταγμένο στον μόνιμα μεταλλάξιμο αστικό ιστό, ξεπερνά την άλλοτε αυστηρή γεωμετρία του και εντάσσεται οργανικά στον ιστό των εμπορικών κέντρων των πόλεων. Οι δραστηριότητες της πόλης ενεργοποιούν επιπλέον δυνατότητες στη χρήση του μετατρέποντάς το σε έναν ζωντανό και πολυσύχναστο δημόσιο χώρο.

Το Χάνι του Ιμπραήμ στην καρδιά του εμπορικού κέντρου της Πάφου αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου δικτύου Οθωμανικών χανίων στο νησί. Ως τυπολογία ανήκει στην ύστερη εξέλιξη των καραβάν σεράι συστήνοντας έναν οργανικό χώρο στην πόλη, όπου η συνάντηση των ανθρώπων συμβαίνει ως μέρος μιας διαδικασίας ανταλλαγής. Μέσα από την σύγχρονη επανάχρησή του το χάνι γίνεται χώρος συνάντησης της ιστορικής μνήμης. Η ξεκούραση, η σκίαση, ο ύπνος, η έκθεση τέχνης και τεχνικής, η συνδιαλλαγή και η δράση αναβιώνουν στους ίδιους χώρους όπου συνέβαιναν για τόσους αιώνες. Το παρελθόν και το παρόν βρίσκουν νέους συσχετισμούς και ο χρήστης ξανασυναντά την ιστορία και τις μνήμες του ιστορικού χώρου. Η πρόταση μας επιχειρεί να επανενώσει τις χαμένες ρίζες του χώρου και να επαναφέρει την δομική εξέλιξή του στην σύγχρονη αστική κουλτούρα, διατηρώντας τον κτισμένο χώρο ανέπαφο με εμφανείς ακόμα και τις μεταγενέστερες προσθήκες ως σπόλια.

Η πρόταση χρησιμοποιεί ως βασικό σχεδιαστικό υλικό το νήμα, αναγνωρίζοντας την σημειολογική του αξία στην εξέλιξη των αρχαίων κοινωνιών και στην διαμόρφωση του αρχαίου κόσμου. Τα νήματα του δρόμου του μεταξιού λειτουργούν ως ραφές στην ιστορική μνήμη και χρησιμοποιούνται ως συνδετικοί κρίκοι σε μια αόρατη ύφανση μεταξύ ιστορίας και σύγχρονης αστικής επανάχρησης. Το νήμα και η ύφανση χωρίς εξαίρεση αποτελούν σημαντικό στοιχείο της κυπριακής παράδοσης που κατά την αρχαιότητα βρέθηκε και αυτή αναμεμειγμένη στο δίκτυο του αρχαίου εμπορικού ιστού. Έτσι, πλέκεται ένα υφαντό το οποίο εισάγει, καθοδηγεί, σκιάζει και δημιουργεί εναλλαγές αισθήσεων στον χρήστη μέσα στο χώρο του χανίου. Το υφαντό αυτό βρίσκεται κάπου ανάμεσα στην αυστηρή δομή του στημονιού και στην αταξία του νήματος, κάπου πριν την σχολαστική σαφήνεια του μοτίβου αλλά και στην διάρκεια της κοπιαστικής προσπάθειας να δοθεί τάξη στο χάος νημάτων που περιτριγυρίζουν τον υφαντή. Η ιδέα του νήματος εκφέρεται χωρικά σε μεταλλικά στοιχεία, πλεγμένα μεταξύ τους ώστε να δημιουργούν αλλά και να ορίζουν την πυκνότητα της επιθυμητής ύφανσης. Αυτά τα στοιχεία σχηματίζουν ένα ελαφρύ ένδυμα που λειτουργεί συνεκτικά για το υπάρχον κτίσμα. Η νέα δομή της πλέξης παραλαμβάνει το φυσικό στοιχείο του πρασίνου για να οργανώσει ένα φίλτρο φωτός και σκιάς επεμβαίνοντας έτσι κλιματικά στον δημόσιο ανοικτό χώρο. Το πράσινο μετατρέπεται σε αρχιτεκτονικό στοιχείο που συνθέτει υπαίθριους φωτεινούς με σκιερούς χώρους. Η ιδέα της πλέξης των φυτών στο μεταλλικό υφαντό παραπέμπει στο γνώριμο κυπριακό τοπίο της κληματαριάς, όπου ο κάτοικος τοποθετεί το πλέγμα του και το ίδιο το φυτό αρχίζει να περιτυλίγεται και να μεγαλώνει γύρω του ακολουθώντας τα όρια του πλέγματος. Το νήμα, που φέρει εντός του την ζωντανή πλέξη της φύσης, δημιουργεί γόνιμες συνθήκες βίωσης του χώρου.  

 

Σ ύ ν θ ε σ η

Το συγκρότημα του χανίου αντιμετωπίζεται ως ανοικτός χώρος με δυο διακριτά κέντρα: την κεντρική αυλή, όπου και παραλαμβάνει τις δημόσιες λειτουργίες, ενώ συγχρόνως οργανώνει την κίνηση και τη στάση κατά μήκος της και την πίσω αυλή, όπου η δημόσια λειτουργία είναι θεματικά ανάλογη με την εκδήλωση, που λαμβάνει χώρα κάθε φορά. Η κύρια είσοδος εισάγει τον επισκέπτη μέσα στο πλέγμα και το πράσινο, για να τον διοχετεύσει στην αυλή και στους χώρους εκατέρωθεν, όπου συμβαίνουν δημόσιες συναθροίσεις και δράσεις. Ο ελεύθερος ανοιχτός χώρος αποκτά κινητά στοιχεία, έτσι ώστε να υποστηρίξει υπαίθρια κύριες χρήσεις. Τα έπιπλα, ως ελεύθερα στοιχεία στο χώρο, διπλώνονται και αποθηκεύονται ή αναδιπλώνονται για να συνθέσουν χώρους δράσης στην αυλή. Στον όροφο χωρεθετούνται οι ξενώνες κατά μήκος της στοάς που δημιουργούν τα κατακόρυφα στοιχεία (νήματα). Απέναντι προστίθεται ένας μεταλλικός όγκος, με χρήση εκθεσιακού χώρου. Η δημόσια δράση της κεντρικής αυλής διαπερνά το κενό ανάμεσα στους χώρους των εργαστηρίων για να συναντήσει έναν πιο εσωτερικό χώρο, την πίσω αυλή. Ο περίκλειστος χαρακτήρας της ενισχύεται με το στοιχείο του νερού, που αποτελεί υπόμνηση μιας παλαιότερης χρήσης. Στους στάβλους, όπου άλλοτε τα ζώα των επισκεπτών ξεδιψούσαν και ξεκουράζονταν, δημιουργείται ένας μυστηριακός χώρος απομόνωσης στον εαυτό ή καταβύθισης στη σημειολογία κάποιου γεγονότος ή στην εκσκαφή ενός εσωτερικού χώρου ενθύμησης.  

Τα κτήρια που περιβάλλουν το χάνι μπορούν να λειτουργήσουν ως προπομπός της χρήσης που βρίσκεται πίσω από αυτά. Το ανάπτυγμα των όψεών τους αντιμετωπίζεται ως ενιαία επιφάνεια, που λειτουργεί ως φίλτρο, αφού η διάτρησή της επιτρέπει το φως να την διαπερνά ελεγχόμενα, σκιάζοντας τμήματα των καταστημάτων. Το βράδυ, προβολείς ρίχνουν το φως από απέναντι μετατρέποντάς την σε θέατρο σκιών των περαστικών. Το χάνι ως εσωτερικό, παραμένει κρυφό και τα κτήρια που το περιβάλλουν, υπαινίσσονται την παρουσία του μέσα από ένα κινηματογραφικό εφέ της δράσης του δρόμου. Οι προβολές των σκιών αποτελούν ένα διαδραστικό γεγονός κατά το οποίο το αστικό τοπίο συνομιλεί με τον άνθρωπο σε ένα δημιουργικό παιχνίδι αισθήσεων.

Β ι ω σ ι μ ό τ η τ α   

Οι άλλοτε υπαίθριες συναθροίσεις των εμπόρων και ταξιδιωτών στους ανοιχτούς χώρους του χανίου, στη σκιά των δέντρων ή κάτω από τον ουρανό, στον αέρα, το φως ή την σκιά είχαν τη σημασία τους ως ουσιώδεις

και πρωταρχικές ανάγκες. Η πρόταση συστήνει το χάνι ως βιώσιμο χώρο με την περιβαλλοντική σημασία της βιωσιμότητας αφού χρησιμοποιεί το πράσινο ως δομικό στοιχείο της σύνθεσης. Η φύτευση λειτουργεί ως φίλτρο φωτός και αέρα αφού τα φυτά που προτείνονται, αμπελοψίδα και αγιόκλημα, είναι αντίστοιχα φυλλοβόλα και αειθαλή, έτσι ώστε να διατηρείται το πράσινο καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου αλλά και να ενισχύεται το καλοκαίρι για να δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις φωτισμού και σκίασης. Το υγρό στοιχείο στη σύνθεση αποτελεί πρόταση βιοκλιματικού σχεδιασμού με συλλογή του νερού της βροχής, που καθαρίζεται και διαχέεται στα σημεία της εσωτερικής αυλής. Η πρόταση εισάγει τον σχηματισμό ενός ευρύτερου δικτύου πράσινων δημόσιων χώρων. Το φυσικό στοιχείο ενισχύει την γενικότερη πρόθεση σχεδιασμού πράσινων χώρων στο κέντρο της Πάφου. Η σύγχρονη χρήση του Χανίου συστήνει ένα χώρο όπου ο επισκέπτης ενεργεί δημιουργικά στο παρόν ενθυμούμενος το παρελθόν και σκεπτόμενος το μέλλον ως βιώσιμη δυνατότητα.

© Χριστιάνα Καραγιώργη (Christiana Karagiorgi Architects), Xρύσω Ονησιφόρου, Χάρης Πέτρου (xx-architects), Ιφιγένεια Νεοφύτου, Aρχιτέκτονας